Mohammed ABU ELEYAN
(Ekonomi Araştırmacısı)
Filistin Ekonomisinin Son Yıllardaki Durumu: Filistin ekonomisini daha yakından tanımak için öncelikle performansına genel bir bakış sağlanması gerekmektedir. Filistin ekonomi faaliyet alanı, alışagelmişin dışında bir şekil almıştır. Nitekim normal şartlarda ekonomik faaliyet alanını ve büyümeyi sağlayan güçler, büyük ölçüde iç ekonomik değişkenler ve politikalarla bağlantılıdır.
Filistin ekonomisi, normalde ekonomik durumu bozacak birçok dış ve iç sorunla ve riskler barındıran bir ortamda faaliyet göstermektedir. Bu durumda ekonominin çehresi gözle görülür bir ölçüde değişmiştir. Filistin örneğinin özel durumu göz önüne alındığında Filistin ekonomisi, Filistin topraklarında ekonomik ve mali durumu belirleyen pek çok kısıtlama ve koşullar dahilinde işlemektedir.
Bunların en önemlileri şu şekildedir: 1) İsrail İşgali ve İşgalin Hareket ve Ulaşım Özgürlüğünü Engellemesi ve Kısıtlaması: Bu kısıtlamalar yıllar boyunca Filistin ekonomisine pek çok kısıtlama dayatmıştır.
2) 1994 Yılında İmzalanan Paris Ekonomik Protokolü: İşgal devletinin Filistin ekonomisi üzerinde hegemonyasını dayatmasına ve vergi gelirleri toplamasına imkan vermiştir.
3) Dış Hibe ve Yardım Akışındaki Dalgalanma: Filistin ekonomisinin performansını doğrudan etkilemektedir. Çünkü genellikle siyasi gündemlerle bağlantılı olan bu yardım, hükümet için önemli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır.
4) Sınırlı Ekonomik ve Doğal Kaynaklar: Ekonomik ve doğal kaynaklar sınırlı olmakla beraber işgal devleti İsrail, Batı Şeria şehirlerinde yerleşim projelerini genişleterek bu kaynakların çoğunu ele geçirmiştir. Böylece Filistin ekonomisinin başta İsrail işgali olmak üzere olağandışı sınırlar dahilinde işlediğini açıkça görmekteyiz.
Dolayısıyla geçmiş dönemde Batı Şeria ve Gazze Şeridi bölgelerindeki ekonomik faaliyetin doğasını anlayabilmek için bu sınırların açıklığa kavuşturulması gereklidir.
Aşağıdaki grafik, 2012'nin ilk çeyreğinden 2021'in ilk çeyreğine kadar olan dönemde Filistin topraklarındaki (Batı Şeria ve Gazze Şeridi) ekonomik büyüme oranlarının gelişimini göstermektedir. Batı Şeria'nın ekonomik performansında Gazze Şeridi'ne kıyasla bir fark olduğu görülmektedir. 2012'den 2016'ya kadar olan dönemde yıllık ortalama ekonomik büyüme oranı; Batı Şeria için %5,3, Gazze Şeridi için %2,6 iken Filistin toprakları için %4,6 gibi bir oranla gerçekleşmiştir. Ayrıca Gazze Şeridi'ne uygulanan sıkı ambargo ve Gazze Şeridi'nde 2014'te olduğu gibi tekrarlanan İsrail saldırıları nedeniyle, Gazze Şeridi ekonomisinin krizlere karşı Batı Şeria ekonomisinden daha savunmasız olduğu görülmektedir. Nitekim Gazze Şeridi ekonomisi, bu dönemde İsrail'in gerçekleştirdiği saldırılar sonucu yüzde 13,8 oranında küçülme göstermiştir.
Kaynak: Yazar tarafından Filistin Merkez İstatistik Bürosu veri tabanına dayalı olarak hazırlanmıştır.
Ayrıca 2017 yılının ilk çeyreğinden bu yana Gazze Şeridi ekonomisi grafikte görüldüğü gibi durgunken; Batı Şeria ekonomisi korona sürecine kadar pozitif ama çok zayıf büyüme oranları elde etmiştir. Pandemi, Filistin ekonomisi üzerindeki baskıları artırmış ve 2020'de Gazze Şeridi ekonomisi %12,3 ve Batı Şeria ekonomisi ise %11,4 küçülme oranı göstermiştir. 2021'in ilk çeyreğinde Filistin ekonomisi %5,90 oranında küçülme göstermiştir.
İsrail'in Mayıs 2021'de Gazze Şeridi'ne gerçekleştirdiği saldırıların ardından 2021 yılı için Gazze Şeridi'nde ekonominin bundan daha yüksek oranda küçülmesi bekleniyor. Gazze Şeridi'ndeki ambargonun arttırılması, özellikle hammadde, ara mal ve yapı malzemeleri gibi malların girişinin engellenmesi ve altyapının ve ekonomik tesislerin çoğunun tahrip edilmesi sonucu Gazze Şeridi'nin büyük bir kısmı ciddi bir krizle karşı karşıya kalmıştır.
Genel olarak, Filistin topraklarının ekonomik büyüme hızı, siyasi dalgalanmalardan, çeşitli krizlerden ve İsrail işgalinin politikalarından büyük ölçüde etkilenmektedir. Bu da bir bütün olarak Filistin ekonomisinde ve ekonomik büyüme hızında bozulmalara, yukarıda gördüğümüz üzere Gazze Şeridi ile Batı Şeria arasında belirgin ayrışmaya; dolayısıyla ekonomik göstergelerin diğer yönlerinde bozulmaya ve işsizlik ve yoksulluk oranlarındaki artışa yol açmaktadır.
Filistin Ekonomisinin Toparlanması ve Düzelmesi için Gereken İhtiyaçlar ve Öncelikler:
- Genelde Filistin topraklarında özelde ise Gazze Şeridi üzerindeki ambargoyu kaldırması için İsrail işgaline yönelik tüm uluslararası forumlarda devamlı surette bir siyasi baskı oluşturulmalıdır.
- İsrail saldırıları neticesinde Gazze Şeridi üzerindeki kümülatif etkiler azaltılmalı ve yeniden yapılanma için gerekli finansman desteği sağlanmalıdır.
Nitekim Dünya Bankası, Haziran 2021'de Gazze Şeridi ekonomisinin kısa vadede toparlanması için yaklaşık 485 milyon dolara ihtiyacı olduğunu öngörmüştür.
- Gazze Şeridi'ne yönelik düzenlenen son saldırıdaki kurbanların yaraları sarılmalı ve İsrail'in ekonomik tesislerini ve altyapısının çoğunu tahrip ettiği Gazze Şeridi'nde, -özellikle ekonomik hayatın normale dönmesi için- ivedilikle yardım müdahalesi gerçekleşmelidir.
- Devletler, Filistin halkının elektrik, enerji, iletişim ve hammadde temini gibi kritik sorunlarını çözmesine yardımcı olmalıdır.
- Filistin halkına uluslararası toplum ve dost ülkeler tarafından Filistin ekonomisine yönelik hibe ve kalkınma yardımı sağlanmalıdır.
- İsrail işgaline, vergi gelirlerini Filistin hükümetine karşı mali ve siyasi şantaj aracı olarak kullanmayı bırakması yönünde baskı yapılmalıdır.
- İşgal ekonomik düzeyde ve özellikle yerleşim bölgesi ürünleri boyutunda boykot edilmelidir.
- Filistin ihracatını desteklemek için Filistin ürünlerini desteklenmeli ve satın alınmalıdır.
- Paris Ekonomik Protokolü'nden ve sonuçlarından kurtulmak gereklidir.
- Filistin ve diğer ülkeler arasında ticari ve ekonomik anlaşmalar yapılması üzerine çalışılmalıdır.