Mustafa Altınsoy**
Bu yazımda “Âşıklık Geleneğinin Devamının Sağlanması ve Günümüze Uyarlanması Noktasında Sivas’ta Bir Proje Örneği: Yaşayan Halk Edebiyatı” konusundaki görüşlerimi sizlerle paylaşmak istiyorum.
Daha önceki yazımızda toplumun her zaman kendisini yenilemeye, güncellemeye ve gözden geçirmeye ihtiyacı olduğunu; günümüzde bu faaliyetlerin, formel olarak halk eğitim kurumlarında veya informal olarak sivil toplum kuruluşları (çeşitli dernek ve vakıflar) vasıtasıyla yapıldığını ifade etmiştik. Ayrıca toplumun eğitilmesinde ve şekillendirilmesinde âşıkların yaptığı katkıyı örnekleriyle vermiş; halk ozanlarının tarihin her döneminde sözleri ve eserleri ile gittikleri yerlere toplumun değerlerini, ahlâk ve erdem ilkelerini ulaştırmaya çalıştıklarından bahsetmiştik.(Yazının tamamına bu linkten ulaşabilirsiniz. (https://www.maarifinsesi.com/toplumun-egitilmesinde-halk-asiklarinin-rolu/)
Yine aynı yazımızda âşıklarımızın birlik ve beraberlik, huzur ve saadet, sevgi ve kardeşlik üzere toplumun temellerini sağlamlaştırmaya çalıştıklarını; kavmiyet davası gütmeden her türlü ayrımcılıktan kaçınarak vahdet üzere bir toplum örgüsü oluşturmaya gayret ettiklerini; toplumu birleştiren harç vazifesi gördüklerini ifade etmiş; onların topluma ilim, irfan, kanaat, tevbe, tevekkül gibi kavramları aşıladıklarını ve âdeta tek kişilik Halk eğitim kurumları olarak toplum üzerinde etkili olduklarını şiirlerinden örneklerle vermiştik.
Sivas’ta halk aşıkları örgütlü bir yapıya sahiptir ve haftanın belirli günleri bir araya gelip programlar yaparlar. Bu programlara zaman zaman fırsat buldukça katılmaya çalışırdım. İşte bu gerçekten hareketle –ve Sivas’ın âşıklık geleneğinin yaşatıldığı birkaç kadim şehirden biri olması hasebiyle- Sivas Millî Eğitim Müdürlüğü yaptığım dönemde “Yaşayan Halk Edebiyatı” isimli bir projeyi hayata geçirmiştim. Projeye dahil olan katılan ve katkıda bulunan Sivaslı halk aşıkları projeden dolayı memnuniyetlerini dile getirerek kendilerinin ve sanatlarının hatırlanmasından dolayı memnuniyetlerini dile getirerek, kimselerin kendilerine tek sahip çıkmadığı dönemde okullara götürülmelerinin kendilerini onore ettiğini, bizlere teşekkür ederek belirtmişlerdi.
Proje ile amacımız,hem âşıklık kültürünü yeniden canlandırmak hem de mâzî ile âtî arasındaki bağı güçlendirmekti.Proje kapsamında öğrencilerimiz, onuncu sınıf müfredatında yer alan “âşık edebiyatı” ünitesini âşıklar nezaretinde işleyecek; bu derslerde âşıklarımız, yöresel kıyafetleri ve sazları ile öğrencilerimizle buluşacaktı. Nitekim öyle de oldu.
İl merkezindeki tüm liselerimize belli bir takvim çerçevesinde âşıklarımız gittiler, önce programın başında sorumlu edebiyat öğretmenimiz âşıklık geleneği ve âşık edebiyatı türleri ile ilgili bilgiler verdi; sonra bu türlerden örnekleri âşıkların bizzat kendinden öğrencilerimiz dinlemiş oldu.
Proje gerçekten çok güzeldi. Çünkü söylenmek ve anlatılmak istenen konular, sazların telinden ve âşıkların dilinden dökülüyor; ayrıca öğrencilerimiz halk ozanlarımızın yaşayan geleneğimizdeki yerini canlı olarak müşahede ediyorlardı.
Pek çok öğrenci, o dersin hayatında işlediği en eğlenceli edebiyat dersi olduğunu bizzat dile getiriyor; öğretmenlerimiz de anlattıkları konuları bu denli somutlaştırdığımız için bana ve ekip arkadaşlarıma teşekkür ediyorlardı.
Tabi projenin bir de âşıklar nezdinde kazanımları vardı. O güne kadar kaderlerine adeta terk edilmiş, sadece belli günlerde hatırlanan veya göstermelik olarak birkaç programa-tabiri caizde dolgu malzemesi olarak- davet edilen âşıklarımız; ilk kez bu proje ile başrol oyuncusu olmuşlardı.
Evet, projenin ana bileşeni ve onur konuğu onlardı. Öğrencilerin alkışları ile sahneye çıkıyorlar, sahnede kaldıkları süre boyunca meraklı gözler onlara odaklanıyor ve program sonunda da resim çektirmek isteyen yahut merak ettikleri soruları sormak isteyen öğrencilerle etrafları çevriliyordu. Öğrenciler için onlar, bir masal kahramanıydı adeta.
Kendisini bu denli özel hisseden âşıkların pek çok kez teşekkür için şahsıma ulaştıklarını biliyorum. Millî Eğitim Müdürlüğü yaptığım Sivas'a ve ülke kültürüne yaptığım en önemli katkılardan birinin bu proje olduğunu söyleyebilirim.
Öneriler
Âdeta tek kişilik halk eğitim kurumları olarak toplum üzerinde etkili olan âşıklarımızın ve ozanlarımızın eğitimci rolünü pekiştirmek ve onlara hak ettikleri değeri vermek adına bazı önerileri paylaşmak istiyorum:
Halk Eğitim Merkezleri, halk edebiyatı temsilcileri olan âşıkları usta öğretici olarak görevlendirebilir; onlara hem sanatlarını geleceğe aktarma hem de ek bir gelir elde etme fırsatı verebilirler. Özellikle bir önceki yazımızda da bahsettiğimiz ismi geçen illerde bu konu gündeme alınarak gerekirse onunla ilgili Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü mevzuat değişikliğine gidebilir.
Yine belediyeler, bu geleneğin temsilcilerine kucak açarak rüştünü ispat etmiş olanlara kadro açacak düzenlemeler yapabilirler. Zira âşıkların birçoğu, işsiz ve zor şartlarda temin etme gayreti içindedirler. Bundan dolayı da âşıklık geleneğine, sanatına vakit ayıramamaktadırlar. Belediyeler, kaymakamlıklar veya valilikler özel günlerde popülist yaklaşımla “yeni yetme”sanatçıları ağırlamak yerine usta âşıkları davet ederek onlara yeniden itibar kazandırabilirler.
Düğünlere ve özel günlere –hıdırellez, resmi bayram günleri- âşıkların davet edilmesi ve sanatlarını icra etmelerine fırsat verilmesi, onları yeniden toplum nezdinde hak ettikleri itibara kavuşturabilir.Öneriler elbette daha da artırılabilir.
İktidar Olup Muktedir Olamamak
Kendi kültürel değererimize sahip çıkmak adına,Sayın Cumhurbaşkanımız’ın ‘iktidar olduk ama Eğitim ve Kültür alanında istediğimiz noktaya gelemedik’ ifadesine de vurgu yaparak, neden istediğimiz noktaya gelemediğimize örnek olması adına bir hatıramı nakletmek istiyorum.
Milli Eğitim Müdürlüğü yaptığım illerden birinde bir Milli bayram dolayısıyla aylarca önceden Milli eğitim müdürü'nün de içinde olduğu bir heyet toplanıp nasıl bir program yapılması gerektiği konusunda mütalaada bulunuyoruz.. Böyle milli günlerde şehrin meydanında konserler verilir. Programa konuk olarak gelmesi gereken isim konusunda birkaç arkadaşla birlikte Uğur Işılak’ın uygun birisi olduğunu söyleyip ısrar da ettik. Ancak bu kutlama heyetindeki belediye temsilcisi olaya bizden çok farklı bir açıdan bakıyordu.
O “H” isimli bir bayan sanatçıyı getirmek istiyordu. Sebebini sorduğumuzda ise “Uğur Işılak ile konser alanını dolduramayız. “H'yi getirirsek alanı doldururuz” dedi.
Bu cevap karşısında güler misin, ağlar mısın? Kemmiyet mi keyfiyet mi? Kültür mü popülizm mi? Neresinden tutsanız elinizde kalıyor. Dolayısıyla iktidara gelmeniz yetmiyor. Getirdiğiniz bürokratların da seninle aynı kültürel anlayışı temsil etmesi, aynı dili konuşması ve aynı düşüncelere sahip olması gerekiyor. Maalesef bu şekilde yerli ve milli düşünen bürokratlar bir süre sonra çağdışı veya uyumsuz diye veya başka bir bahaneyle görevden alınıyorlar.
Bana göre yaşayan halk edebiyatının Çağdaş temsilcisi sayılabilecek, Uğur Işılak ve Barış Manço gibi isimler ülkemizin birlik ve bütünlüğü için satır aralarına mesajlar ve kültürümüzden nasihatlar serpiştirerek sanat içinde nasihat da veriyorlar. “H” gibi sözde sanatçılar ise türibünlere oynuyorlar.
Anadolu İrfan'ı dediğimiz anlayışı yayma gayreti içinde olan geçmişteki Aşıklık geleneği ve günümüz temsilcileri olarak sayabileceğimiz isimler bizim Türk toplumunun gelenekleri ve kültürünü yaşatmaya çalışan bugünlere kadar gelmesine vesile olan anlayıştır. Bu anlayış çok acil durumlarda memleket meselelerine müdahil olmuş; çözüm üretmiştir.
15 Temmuz bunun en önemli örneklerinden biridir. Yalnız ne acıdır ki bu kavramı kemiren ve içini boşaltan bizim eğitim sistemimizdir. Sertifikasyona dayalı Türk eğitim sistemi Anadolu İrfan'ı diye tabir edilen ve içeriğinde tarihin süzgecinden geçirilmiş tercümeleri barındıran bilgi birikimini ve derin anlayışı yok saymaktadır...Dolayısıyla kimseden şikayet etmeye gerek yok.
Derman ararken derdime derdim bana derman imiş….
(…..) “Kimseye etmem şikayet, ağlarım ben halime
Titrerim mücrim gibi, baktıkça istikbalime” mısraları konuyu izah için bu anlamda ibretliktir.
Bu vesile ile yazımı nihayete erdirirken Sivas’ta “Yaşayan Halk Edebiyatı”projemizin açılış programına onur konuğu olarak davet ettiğimiz ve 4 Mayıs 2018’de aramızdan ayrılan Âşık İsmetî’nin o gün orada öğrencilere okuduğu şiirini sizlerle paylaşmak istiyorum:
Düştüm İbret Aldım, Kalktım Unuttum
Halimle dünyayı seyran eyledim
Düştüm ibret aldım, kalktım unuttum
Ne hikmetler gördüm hayran eyledim
Düştüm ibret aldım kalktım unuttum
********
Doğruyu duymadım yanlışa kandım
Gölgemi görünce kendimi sandım
Ateşle oynadım külünde yandım
Düştüm ibret aldım, kalktım unuttum
********
Âşık İsmetî’yim gittimse nere
Ya dağ engel oldu ya da derin dere
Bir değil beş değil belki bin kere
Düştüm ibret aldım, kalktım unuttum
* www.maarifinsesi.com
**Milli Eğitim Eski il Müdürü/ MEB Müşaviri