Dr.Zeki Bayraktar
Geçtiğimiz Salı günü [24 Ocak 2023], Anayasa Komisyonunun daveti üzerine meclisteydim. Komisyon, görüşülmekte olan Anayasa değişikliği maddeleri üzerindeki görüşmeler kapsamında ‘’bilgi ve görüşlerime başvurulmak üzere’’ beni de davet etti. Malum, değişiklik önerisi 24. madde [başörtüsüne anayasal güvence] ve 41. madde ile ilgili idi. Ben 41. madde ile ilgili olarak davet edilmiştim. Çünkü tasarı ile olası eşcinsel evlilik ve evlat edinme taleplerinin önü, maddeye ‘’Evlilik birliği, ancak kadın ile erkeğin evlenmesiyle kurulabilir’’ ifadesi eklenerek kesilmek isteniyordu. Yapılmak istenen buydu, ben bu nedenle, eşcinsellikle ilgili kitabı ve çalışmaları olan bir ürolog akademisyen/yazar olarak [41. madde hakkında görüş beyan etmek üzere] davet edilmiştim.
Ancak olan biteni olduğu gibi [doğru] nakleden gazeteler olduğu gibi [Sabah, Takvim, Türkiye], komisyon üyesi CHP Ankara milletvekili Murat Emir’in itirazını ön plana çıkaran, bilimsel verilere dayalı olarak sunduğum bilgileri yani asıl beyanlarımı görmezden gelen, verdiğim cevapları çarpıtan, söylemediklerimi isnad eden, dalga geçen, cehaletle suçlayan, iftira atan gazeteler ve siteler de oldu [Cumhuriyet, Evrensel, T24 vb]. Hatta olayı ‘’Başörtüsü teklifi görüşmelerinde ürolog dinlendi…’’ manşeti ile veren -manipülasyon yapan- siteler oldu [artigercek]. Sosyal medyada ise tam bir lince tabi tutuldum, özellikle KAOS GL başta olmak üzere eşcinsel lobi ve aktivistlerin domine ettiği mecralarda türlü türlü hakaretlere, aşağılamalara vs uğradım.
Peki bunlar beni şaşırttı mı? Tabii ki hayır, ben bunların olacağını biliyordum, zaten bu konularda yazan-konuşan biri olarak ben bunlara alışkınım, hatta bunlarla birlikte yaşıyorum, çünkü bu lobinin organize propagandist, etiketleyici, saldırgan, müfteri, çatışmacı yapısını ve hatta bunun eşcinselliğe içkin bir durum olduğunu biliyorum. Bu nedenle de tedbirimi baştan alıyorum. Nedir o? Naklettiğim tüm bilgileri mutlaka bilimsel bir çalışma verisine dayandırmak. Yani bilimsel olmayan [literatürde karşılığı bulunmayan] hiçbir bilgi nakletmemek, ki her halükarda sözlerimin arkasında durabileyim.
Nitekim komisyonda naklettiğim tüm bilgiler de böyledir, konuşmayı irticalen yaptığım için tabii ki kaynak zikretmedim orada ama bilimsel dayanağı bulunmayan hiçbir veri nakletmedim, birazdan komisyon tutanaklarını nakledecek ve bunun böyle olduğunu kanıtlayacağım, hadi buyursunlar, görelim bakalım, bilimsel olan, literatürle konuşan kim, bilimsel olmayan, delilsiz konuşan, bazı mitleri bilimsel görüşlermış gibi soslayarak sunan [dogmatik olan] kimmiş?
Anayasa Komisyonunun herkese açık tutanaklarını [24 Ocak 2023’teki konuşmamı] TBMM’nin sitesinden naklediyorum [sadece eş anlamlı 1-2 parantez ve naklettiğim bilgilerle ilgili literatürleri ekleyerek; cümle sonlarında […1,2] şeklinde eklediğim parantezler yani kaynaklar konuşmayı irticalen yaptığım için tutanaklarda yoktur];
TBMM ANAYASA KOMİSYONU 24 OCAK 2023 TARİHLİ OTURUM
‘’OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Sayın Küçük, çok teşekkür ediyorum. Son söz, Profesör Zeki Bayraktar, Hocam, herhâlde siz Sağlık Üniversitesi olduğu için aile kısmı ve bu husus [la ilgili konuşacaksınız]?
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – [Evet] 41’inci maddeyle ilgili.
OTURUM BAŞKA NI ALİ ÖZKAYA – Evet, buyurun. Sizden de orayı alabilirsek.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Sayın Başkan, sayın milletvekilleri;
hepinizi saygıyla selamlıyorum. Ben, ürolog akademisyenim, hukukçu değilim. Görüşlerimi 41’inc i maddeyle ilgili teknik bağlamda [sunacağım], üç dakikaya neyi sığdırabilirsek…
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Hocam, size üç dakika daha ilave veririz, bize yeter ki konuyu tam anlatın ama bir dakika daha istemeyin.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Evet, benim çağrılma nedenim, gerekçe, sanıyorum Türkiye’de [yazılan], tercüme olmayan, alandaki tek kitap yazarı olmam herhâlde, “İnterseks-Hermafrodit ve Eşcinsel” isimli kitap ve başka çalışmalarımız var. Şimdi, hukuki bağlamda zaten benim herhangi bir şey söyleme yetkinliğim yok, o konuya girmeyeceğim fakat bu konuda yirmi beş yıldır alanda çalışan bir ürolog olarak gördüklerimizi ve literatürde olan bilgileri harmanlayarak şunu söyleyebilirim: Bir dip dalgayla karşı karşıyayız ve henüz bunun kamuoyu tarafından da [tam] algılanabildiğini düşünmüyoruz çünkü bu dip dalga kamuoyunun algılayabileceği şekle [henüz] gelmemiş. Kamuoyu eşcinsel ve transseksüel bireyleri görür, biz ise bunun öncüllerini görüyoruz şu anda. 2019’da bu konuda yapılan akademik bir çalışmaya göre Türkiye ’de eşcinsellik oranı yüzde 4 olarak raporlanmıştır [1].
Bu konuda yapılan muhtelif [çalışmalar ve] sayılar var ama ben bu akademik çalışmayı naklediyorum, Rahman ve arkadaşları tarafından [yapılmış], İngiltere’de [bulunan] bir akademisyendir bu, bu çalışmaya göre Türkiye’de eşcinsellik oranı yüzde 4, Hollanda’da yüzde 15, en yüksek oran Hollanda’da tespit edilmiş, fakat bütün literatür verileri son on yılda, bunun da özellikle son beş yılında daha önce görmediğimiz yeni bir durumla karşı karşıya olduğumuzu gösteriyor [2-7], hatta bu kelime sizi ürkütebilir ama yine bir salgın var [3,5], fakat bu enfeksiyon salgını değil, “ergen karmaşası” dediğimiz, “ergenlerde biseksüel konfüzyon” dediğimiz, aslında eskiden beri var olan ama yüzde 98’i geçici olan bir durumun günümüze özgü koşullar nedeniyle, özellikle internet ve sosyal medya etkileşimleri bağlamında kalıcı hâle gelmesi sonucunda gördüğümüz ve teknik terimle “ergenlerde hızlı başlangıçlı cinsiyet hoşnutsuzluğu” adı verilen bir durum var, bu yeni bir klinik antite [5,7].
Eğer biz bu süreci doğru yönetemezsek; hekimler olarak, yöneticiler olarak, devlet olarak bu süreci rasyonel biçimde, akılcı yöntemlerle, panik yapmadan doğru bir şekilde yönetemezsek ne yazık ki önümüzdeki yıllarda eşcinsel ve transseksüel vakalarda bir patlamayla karşı karşıya kalabiliriz.
Çünkü bu [cinsiyet hoşnutsuzluğu], eşcinselliğin ve transseksüelliğin öncülü olan bir durumdur [8-11]. Aslında eşcinsellik ve transseksüellik büyük oranda erken çocukluk döneminde “cinsiyet kimlik bozukluğu” dediğimiz, ki bu [gelişiminde] hatalı ebeveyn davranışlarının da etkili olduğu, akran etkileşimlerinin rol oynadığı, ergenlik döneminde yaşanan bu karmaşaların rol oynadığı bir süreçtir [8,9,12], bu süreci iyi yönetemezsek önümüzdeki yıllarda böyle bir patlamayla karşı karşıya kalabiliriz. [Peki] Şu denilebilir mi: “Olsun -çünkü bizim bunu söyleyen arkadaşlarımızın da var olduğunu biliyoruz; bu bir karşıt görüş olarak da ele alınabilir, bir görüş olarak da ele alınabilir- eşcinsellik diyelim ki önümüzdeki yıllarda Hollanda gibi yüzde 15 ’lere, yüzde 25’lere çıksın, neticede bu da bir tercihtir [yönelimdir], niçin bundan kaygılanalım?” denilebilir mi?
Cevabı şöyle verelim: Devlet, vatandaşının, özellikle gençlerin beden ve ruh sağlığını korumakla yükümlüdür. Bu, devletin Anayasal görevidir, benim bildiğim kadarıyla.
FETİ YILDIZ (İstanbul) – Doğrudur.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Eşcinsellik ve transseksüellik, adına ister “hastalık” deyin, ister “tercih” deyin, ister “yönelim” deyin, ister “normatif bir davranış ” deyin… ne derseniz deyin, öyle bir şeydir ki bireyin yaşam süresini on altı yıl ile yirmi yedi yıl arasında kısaltan yani ömrü ortalama yirmi beş yıl kısaltan bir durumdur [13-15]. Niye bu böyle? Çünkü eşcinseller, eşcinselliğe özgü davranışlar nedeniyle multipartnerli bir yaşam sürerler yani çok fazla partnerli bir yaşamları olur; 100’lü, 200’lü, 300’lü, 500’lü [partnerler], ve bu yaşamın getirdiği zührevi hastalıklar, riskler nedeniyle başta HIV olmak üzere bütün cinsel temasla geçen hastalıklara çok yüksek oranda yakalanırlar ve bu nedenle de başta kaposi sarkomu, lenfoma, anal-genital kanserler olmak üzere, kanserler ve enfeksiyonlar çok sık görülür ve bunlardan dolayı bağışıklık sistemi baskılanır ve ortalama yirmi, yirmi beş yıl ömür kısalır bu bireylerde [15]. Ayrıca, yaşadıkları sürede de yüksek oranda psikolojik sorunlar yaşarlar, yani madde bağımlılığı, anksiyete, depresyon, intihara eğilim ve bizatihi intihar, 7 kat ile 16 kat arasında fazla görülür bu bireylerde [15-27].
Dolayısıyla, sanıyorum hepimiz çocuklarımızın, torunlarımızın böyle bir durumla karşılaşmasını arzu etmeyiz. Devletin de vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını korumakla görevli olduğunu düşündüğümüz zaman -teknik detayını ben bilemem ama- bu konuda belli önlemlerin alınması gerektiği ortadadır ve hatta bunun aslında yine benim görebildiğim kadarıyla, daha sistematik bir şekilde [yapılması gerekir], sadece Anayasa veya yasal düzenlemelerle değil, devletin etkin kurumları, Bakanlıklar devreye girerek, bütün ebeveynlerin bu konuda bilinçlendirilmesini, bütün öğretmenlerin bu konuda bilinçlendirilmesini sağlayarak, özellikle bu ergen karmaşasını nasıl yöneteceğimiz konusunda bilinçlendirme yaparak bu süreci iyi yönetmemiz gerekiyor. Bu konuda biz elimizden geldiğince STK'lerde katkı vermeye çalışıyoruz, bugün de burada bu sunumu yaparak [inşallah] katkı vermiş olduk. Süremi aştım mı bilemiyorum.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Yok, teşekkür ediyoruz Sayın Hocam yani size özellikle teşekkür ediyorum. İsminizi duyuyorduk ama ilk defa gördük. Bu konuyu bu kadar kısa sürede bu kadar vazıh anlattığınız için ayrıca teşekkür ediyorum.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Bir soru var Sayın Başkanım.
FETİ YILDIZ (İstanbul) – Hangi sene yapıldı bu [çalışma]?
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Az önce verdiğim eşcinsellik oranı 2019’da yapıldı, 25 ülke incelemesi var.
FETİ YIL DIZ (İstanbul) – Yaş aralığı?
PROF. DR. ZEKİ BA YRAKTAR – Erişkinlerde, 20 yaşın üzerindeki [bireylerde], ama o “Ergenlerle ilgili salgın var.” dediğimiz şey ergen grubunda, yani 12 -18 yaş arası grupta.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Evet, Millet vekilimiz Sayın Murat Emir hem doktor hem de hukukçu. Buyurun.
MURAT EMİR (Ankara) – Sayın Başkan, ben bir Komisyon üyesi olarak şimdiye kadar söz almadım ve soruyu da birkaç dakikalık bir açıştan sonra soracağım eğer izin verirseniz.
MURAT EMİR (Ankara) – [Önce 24. madde ile ilgili görüşlerini beyan ettikten sonra] …
Devam ediyorum, şimdi ben geçen haftaki oturumda bir talepte bulunmuştum. Hiç olmazsa bakın “ sapkınlık,” “sapıklık” falan deniyor, Türk Psikiyatri Derneğinin bir temsilcisini çağırın demiştim. Bilim insanı gelsin, birkaç kişi gelsin, Türk Tabipler Birliğinden de gelsin ve bu konuda bizi aydınlatsınlar, ben burada derin bir cehalet görüyorum. Kendi pozisyonumu ifade edeyim önce yanlış anlamalara izin verilmemesi için. Türkiye’de, bu ülkede, bu toplumda çocuklarımızı, ergenlerimizi korumak birincil görevimizdir ve bunun için millî eğitimden tutun birçok alanda yapılması gereken birçok şey olduğuna inanıyorum, bu alanın başıboş bırakılmaması gerektiğine inanıyorum.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Çok özür diliyorum ama Genel Kurul ara vermiş, Meclis kapanmış.
MURAT EMİR (Ankara) – Geliyorum, geldim, bir dakika kaldı Sayın Başkan.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Yine kapattırırsınız Genel Kurulu.
MURAT EMİR (Ankara ) – Bakın, sayın uzmanı çağırdınız, sayın meslektaşımı çağırdınız, önemli bilgiler verdi, teşekkür ederim ama…
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Hocama sorun ki…
MURAT EMİR (Ankara ) – Soruyorum, şimdi soruyorum. Bakın, kullandığı kelimeleri söylüyorum, sizi şey yapmak için söylemiyorum, siz çünkü ürologsunuz hâliyle. Bakın, ergenlik karmaşası, cinsel kimlik bunalımı, cinsel kimlik arayışı, normatif davranış, psikolojik sorunlar, intihar, depresyon, ya bunlar üroloğun işi değil arkadaşlar, bunlar psikiyatristlerin işi, psikologların işi, ergen psikiyatrisiyle uğraşanların işi; getirin bir tane uzman onlar anlatsın bunları. Ya, bu yüce Meclis bunlara mahkûm mu?
OTURUM BAŞKANI ALİ Ö ZKAYA – Bak, bu hiç olmadı, bu hiç olmadı Murat Bey.
MURAT EMİR (Ankara) – Evet, bakın bu soruların hangisi ürolojinin alanıdır?
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Bir cevap verebilir miyim?
MURAT EMİ R (Ankara ) – Hocam, bakın söylediğiniz kelimeler. Ergenlik karmaşası ürolojinin alanı mıdır? Psikolojik sorunlar ürolojinin alanı mıdır? İntihar, depresyon ürolojinin alanı mıdır? Ruh sağlığını korumak, cinsel kimlik ürolojinin alanı mıdır Hocam?
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Teşekkür ediyorum. Şimdi bu [konu] konuşulurken ifade edilen bir kısaltma var, biliyorsunuz, LGBTİ. L, lezbiyen; G, gey, B, biseksüel; T, transseksüel; İ, interseks. Bu kitabım bunların tamamını anlatan bir kitaptır. Mesela interseks dediğimiz hasta grubu tamamen ürolojinin alanındadır, psikiyatristler tek bir interseks [vaka] görmezler, bir. Transseksüeller yani cinsiyet değiştirme ameliyatları, …
MURAT EMİR (Ankara) – Ya yapmayın, ameliyata son anda size geliyorlar.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Müsaadenizle…
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Evet, Sayın Emir, Hocam cevap versin. Ben kapatmak durumundayım, bir ara vermek durumundayım, Genel Kurula geçeceğiz.
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Cinsiyet değiştirme ameliyatları da keza ürologların dâhil olduğu bir şeydir. Geyler, biseksüeller psikiyatristlerin terapi alanıyla alakalıdır ama bunlar psikiyatristlerden 10 kat daha fazla bize gelirler, biyolojik-zührevi hastalıklar nedeniyle yani benim yirmi beş yılda gördüğüm gey, biseksüel…
AYSU BANKOĞLU (Bartın) – Ne alakası var Anayasa değişikliğiyle.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Sayın Bankoğlu, lütfen…
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Ama meslektaşımın şu dediği doğru: Buraya bir psikiyatrist de çağırılmalı, çağrılabilir fakat ben burada terapiyle ilgili bir şey söylemedim, dikkat ederseniz…
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Hocam, mesele …
PROF. DR. ZEKİ BAYRAKTAR – Altını çizmek istiyorum Sayın Başkan. Bakın, ben psikiyatristlerin terapi alanına karışmadım hatta eşcinselliği bir hastalık olarak nitelemedim, yönelim olarak niteledim, normatif veya normatif değil diye de nitelemedim çünkü bu tartışmaları ben biliyorum. Dedim ki: Nasıl nitelerseniz niteleyin sonuca bakıyoruz. Sonuç: Eşcinsellik öyle bir durumdur ki bireyin ortalama yaşamını on altı yıl ile yirmi altı yıl arasında kısaltan bir durumdur. Neden bu [böyle bir] durumdur? İşte bunu [eşcinsellerin maruz kaldığı biyolojik-zührevi hastalıkları ve sonuçlarını] psikiyatristler bilmezler. Bir psikiyatrist arkadaşım olsa tartışırdık. Çünkü ben…
MURAT EMİR (Ankara ) – Olsun diyoruz işte, biz gelsin istiyoruz.
OTURUM BAŞKANI ALİ ÖZKAYA – Onu da biz konuşacağız. Hocam, teşekkür ediyorum, ara vereceğim.’’
Evet, komisyonda naklettiğim bilgiler bunlardı, şimdi bu bilgileri hangi tıbbi literatüre dayalı olarak verdiğimi [kaynaklarımı] naklediyorum, bilimsel olan/olmayan, delille konuşan/konuşmayan kimmiş görelim.
Naklettiğim bu bilgilerin hangisi yanlış?
Hodri meydan…
KAYNAKLAR
1-Rahman Q, Xu Y, Lippa RA, Vasey PL.Prevalence of Sexual Orientation Across 28 Nations and Its Association with Gender Equality, Economic Development, and Individualism. Arch Sex Behav. 2019 Dec 3. doi: 10.1007/s10508-019-01590-0.
2- Wood H, Sasaki S, Bradley SJ, et al. Patterns of referral to a gender identity service for children and adolescents (1976–2011): Age, sex ratio, and sexual orientation [Letter to the Editor]. Journal of Sex and Marital Therapy, 2013;39, 1-6.
3-Marchiano L. Outbreak: On transgender teens and psychic epidemics. Psychological Perspectives: A Quarterly Journal of Jungian Thought, 2017;60, 345-66.
4-de Graaf NM, Giovanardi G, Zitz C, Carmichael P Sex ratio in children and adolescents referred to the Gender Identity Development Services in the UK (2009–2016) [Letter to the Editor]. Archives of Sexual Behavior, 2018;47, 1301-304.
5-Zucker KJ. Adolescents with Gender Dysphoria: Refections on Some Contemporary Clinical and Research Issues. Arch Sex Behav. 2019 Oct;48(7):1983-1992.
6-Kaltiala R, Bergman H, Carmichael P, et al. Time trends in referrals to child and adolescent gender identity services: a study in four Nordic countries and in the UK. Nord J Psychiatry. 2020 Jan;74(1):40-44.
7-Littman L. Correction: Parent reports of adolescents and young adults perceived to shown signs of a rapid onset of gender dysphoria. PLoS ONE. 2019; https ://doi.org/10.1371/journ al.pone.02141 57.
8-Bradley SJ, Zucker KJ. Gender identity disorder psychosexual problems in children and adolescents. Canadian Journal of Psychiatry, 1990;35 (6), 477-486.
9-Bailey JM, Zucker KJ. Childhood sex-typed behavior and sexual orientation: a conceptual analysis and quantitive review. Developmental Psychology, 1995;31 (1), 43-55.
10-Wallien MS, Cohen-Kettenis PT. Psychosexual outcome of gender-dysphoric children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry.2008;47:1413-1423.
11-Drummond KD, Bradley SJ, Peterson-Badali M, Zucker K. A follow-up study of girls with gender identity disorder. Dev Psychol. 2016;44:34-45.
12-van den Aardweg GJM. On the Psychogenesis of Homosexuality. Linacre Q. 2011, Aug;78(3):330-354.
13-CDC, “HIV Cost-effectiveness: HIV Survival,”
http://web.archive.org/web/20131107173550/http://www.cdc.gov/hiv/prevention/ongoing/costeffectiveness/
14-Hogg R, Lima V, Sterne JAC et al; Antiretroviral Therapy Cohort Collaboration. Life expectancy of individuals on combination antiretroviral therapy in high-income countries: a collaborative analysis of 14 cohort studies. Lancet 2008 Jul 26;372(9635):293-9.
15-Camenker B. The health hazards of homosexuality: what the medical and psychological research reveals/Eşcinsel Hayat Tarzının Sağlık Tehlikeleri [Çeviren:Gül Aktaş], Kaknüs y., 2021, s.82, 352
16-Fergusson DM, Horwood LJ, Beautrais AL. Is sexual orientation related to mental health problems and suicidality in young people? Arch Gen Psychiatry. 1999 Oct;56(10):876-80.
17-Fergusson DM, Horwood LJ, Ridder EM, Beautrais AL Suicidal behaviour in adolescence and subsequent mental health outcomes in young adulthood. Psychol Med. 2005 Jul;35(7):983-93.
18-Bostwick WB, Boyd CJ, Hughes TL, McCabe SE. Dimensions Of Sexual Orientation And The Prevalence Of Mood And Anxiety Disorders In The United States. American Journal of Public Health, 2010;100(3), 468-75.
19-Remafedi G, Resnick M, Blum R, Harris L. Demography of sexual orientation in adolescents. Pediatrics. 1992 Apr;89(4 Pt 2):714-21.
20-Lourie MA, Needham BL. Sexual Orientation Discordance and Young Adult Mental Health. J Youth Adolesc. 2017 May;46(5):943-954.
21-Lytle MC, De Luca SM, Blosnich JR, Brownson C. Associations of racial/ethnic identities and religious affiliation with suicidal ideation among lesbian, gay, bisexual, and questioning individuals. J Affect Disord. 2015 Jun 1;178:39-45.
22-Lock J, Steiner H. Gay, lesbian, and bisexual youth risks for emotional, physical, and social problems: results from a community-based survey. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 1999 Mar;38(3):297-304.
23-Haas AP, Eliason M, Mays VM et al. Suicide and Suicide Risk in Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Populations: Review and Recommendations, J Homosex. 2011;58(1):10-51.
24-Sandfort TGM, de Graaf R, Bijl RV et al. Same-sex sexual behavior and psychiatric disorders: findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS). Arch Gen Psychiatry 2001;58:85–91.
25-Sandfort TG, de Graaf R, Ten Have M, Ransome Y, Schnabel P. Same-sex sexuality and psychiatric disorders in the second Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study (NEMESIS-2). LGBT Health. 2014 Dec;1(4):292-301. Epub 2014 Oct 16.
26-Yavuz MF, Dalkanat N, Gölge B, Müderrisoğlu S. Eşcinsel erkeklere yönelik fiziksel şiddetin değerlendirilmesi. Adli Tıp Dergisi 2006;20(2):15-21.
27-Zhao Y, Montoro R, Igartua K, Thombs BD. Suicidal ideation and attempt among adolescents reporting "unsure" sexual identity or heterosexual identity plus same-sex attraction or behavior: forgotten groups? J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2010 Feb;49(2):104-13.