Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş ve yıkılış sürecinde bu süreci hızlandırmak için bünye içerisinde bulunan yabancı unsurların payitaht'a ve hilafete karşı yerli unsurlarla sürekli işbirliği halinde olduğu yakın dönemi anlatan kayıtlarda görülmektedir.
Paylaşacağımız ilk anlatım “Yeni Osmanlılar” isimli grubun Türkiye'deki Hristiyanlar tarafından hem para yönünden hem de lojistik olarak nasıl desteklendiğini göstermektedir. Bir diğeri ise bünyedeki Yahudilerin içimizdeki yabancılarla nasıl işbirliği yaptığını göstermektedir.
Kendisi de bir jöntürk olan Tevfik Ebuzziya, “Yeni Osmanlılar Tarihi” isimli hatıra kitabında bu gerçekleri şöyle anlatıyor:
(……) Namık Kemal Bey’in İstanbul’dan uzaklaştırılmak maksadıyla Erzurum Vali Muavinliğine tayin tarihinden sonra Courrier d’Orient Gazetesi sahibi Jean Pietri görüşmek üzere Namık Kemal Bey'i gazetesine çağırdı.
Courrier d’Orient Gazetesinin idarehanesi Beyoğlu’nda Asmalımescit’te 4 katlı büyük bir taş binaydı. Tanzimattan sonra aydın düşünceli gençler arasında Courrier d’Orient Gazetesine belirli bir yakınlık kendisini göstermişti.Mösyö Jean Pietri Korsika asıllı bir Fransızdı. Gazetenin sahibiydi. Çok ateşli bir yenilikçiydi. Keskin fikirleri ve keskin bir dili vardı.
Mösyö Sakakini, İstanbul’da neşredilen bir İtalyan gazetesinin sahibiydi.O tarihlerde 40 yaşlarında kadar olan bu adam, kendi ana dilinden başka çok düzgün Arapça konuşur ve Türkçeyi de meramını anlatacak kadar bilirdi. Mösyö Sakakini kendini tanıttıktan sonra asıl maksadı anlatmaya girişti.Bu iki yurtseveri İstanbul’dan kaçıracaklardı. Kaçış planına göre; Ziya Paşa ile Namık Kemal önden gidecek, Agah efendi ile Ali Suavi’yi İtalya'da Mesine limanında bekleyeceklerdi. Mösyö Sakakini her ikisine de bol bol yetecek kadar yol harçlığı vermişti (Tevfik,1973:61-67).
(…..) O tarihlerde Fransa'nın İstanbul elçisi Mösyo Bouret idi. Bu adam 3. Napolyon'un Osmanlı Devleti'ne görevle yolladığı elçilerin en değerlerinden biriydi. Avrupaya kaçış gecesinden üç gece önce Jean Pietri kendi yatak odasını bize terk etti.Bir kaç gün dışarı çıkmamızı yasakladı.
Kaçış günü Namık Kemal ile Ziya Paşa’yı elçiliğin büyük kabul salonunda beklemekteydi. Dolayısıyla bu iki kader arkadaşı nihayet Fransız elçisi ile buluşmuşlar, akşam yemeğini onunla birlikte yemişler ve gece geç vakit yanlarında elçilik vapurunun görevlilerinden bir iki kişi daha bulunduğu halde kılık değiştirmiş olarak elçinin arka kapısından çıkıp Tophane iskelesinde bekleyen Bosfor vapuruna binmişlerdi. Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın memuriyetlerine gitmeyerek İstanbul'dan kaçtıkları iki gün sonra bütün şehir halkı tarafından öğrenilmişti (Tevfik,1973:68).
Sonraki günlerde Ebuzziya Tevfik, “Sarraf Karabet Ağa ve Mösyö Revelaki” başlıklı bölümde kendisinin yaşadığı yardım vakalarını da şöyle anlatıyor:
(…..) Courrier d’Orient Gazetesinin matbaasından sabahleyin erkenden teker teker çıkıldı. Azap kapısına vardığım zaman ortalık biraz aydınlanmıştı. Karşıdan gelen Sarraf Karabet Ağa’ya rastladım. Bana belli belirsiz kaç göz işaretini yaparak geriye dönmemi Galatasaray yönüne sapmamı anlattı.
“Ne haber?” diye sordum.
Reşat'la Nuri Beyler aranıyorlarmış. dün akşam Mösyö Revelaki bana geldi. Onlar için “Bir an önce İngiltere veya Fransa elçiliklerine sığınsınlar” dedi.
“Ben de işte sizlere bu durumu haber vermek için geliyordum” dedi.
Sarraf Karabet Ağa bizim amacımıza ve yurtsever çalışmalarımıza gerçekten inanmış, bizlere samimiyetle bağlı bir adamdı (Tevfik,1973:86-87).
(…..) Mösyö Revelaki, 70 yaşlarında bir İngilizdi.Vaktiyle İngiltere elçiliğinin baştercümanlığını yapmış olduğundan dolayı Babıali’nin ileri gelen devlet adamları ile yakın dostu kurmuş bir kimseydi. Mesela en çok da hariciye müsteşarı sonradan dahiliye nazırlığı yapan Sait efendi ile arası çok iyiydi. Her gün Babıali'de mutlaka onu bulmanız mümkündü (Tevfik,1973:88).
Son dönemin şahitlerinden Müfid Ekdal da bu anlamadaki başka örnekleri şöyle anlatıyor:
(…..) İngiliz Kemal bana Türkiye’den kaçma hikayesini şöyle anlatmıştı: Galata'da Ruşen Eşref ve Fuat ile buluştuk. İleride duran İngiliz gemisine binip gidecektik. Bunu duyan Ruşen Eşref'in dayısı sokak arasından çıkarak bağıra çağıra Ruşen Eşref'i aldı götürdü. O esnada Fuat da kaçtı. Ben yapayalnız Galata'daki sokağın içinde ne yapacağımı şaşırmış halde beklerken sakallı bir Yahudi yanıma yanaşarak ne yaptığımı sordu. Ben de ileride duran İngiliz yük gemisine binmek istediğimi söyledim. “Paran var mı?” diye sorunca “var” dedim. Kendisine vermemi istedi. Bunun üzerine ben de 5 altınımı bu yahudiye verdim. Adam bir sandala binerek İngiliz gemisine gitti. Ne konuştuysa konuştu, geri döndü ve beni aynı sandalla O gemiye götürüp kimsenin görmeyeceği bir taraftan da bindirdi. Gemi tayfalarından bir tanesi de beni güvertede bir brandanın altına sokarak sakladı.
Sonradan öğrendim ki “Türklerin Ermeni çocuklarını kestikleri” yönünde bir haber uydurulmuş. Beni de bu katliamdan kaçan bir Ermeni çocuğu sanan Kaptan beni kurtardığına inanmıştı. Gemi aylarca yol aldı. Gittiğimiz yer Avustralya idi (Erkal,Doster,2009:97).
(…..)Rıza Tevfik Bey Beyrut'tan İstanbul'a gelmiş bahariye'de bir evde oturuyordu. Bir gün hastaneye prostat şikayetiyle geldi. Tek yataklı bir odaya yatırıldı.Batı dillerinin yanında çok iyi İbranice bilirdi.
Bir Ramazan Günü Beyazıt'tan geçerken başı belaya giren Rıza Tevfik Bey İbranice bilgisi sayesinde nasıl kurtulduğunu şöyle anlatmıştı: Canım simit çekti ve simitçiden bir simit aldım. Yiyerek yürümeye başladım. O sırada bir emniyet amiri yanıma gelerek “Bire zındık orucu nasıl yersin?” diye beni zorla karakola götürdü. Oruç yediğim için aynı hakaretlere karakolda da muhatap oldum. “Ben oruç tutmam. Çünkü yahudiyim” dedim. Tabii polis müdürü inanmadı. Bu iş ilerleyince hahamı çağırdı. Haham geldi. Ben hahamla İbranice konuşmaya başlayınca haham polise dönerek “Bal gibi Yahudi” dedi ve ben de kurtuldum (Erkal,Doster,2009:105-107).
Ekdal Müfid, Doster Barış,(2009),Tanıdığım İnsanlar Yaşadığım Olaylar,İstanbul:Destek Yay
Tevfik Ebuzziya,(1973),Yeni Osmanlılar Tarihi, İstanbul:Hürriyet Yayınları